خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ
بر اساس نتایج تحقیقات، مردم از روش های درست مطالعه اطلاع زیادی ندارند یا به درستی از این روش استفاده نمی کنند. مطالعه فرآیند پیچیده ای است که در آن خواننده پیام نویسنده را که در قالب کلمات یا تصاویر بیان شده است. به نوعی بازسازی می کند برای اینکه این فرآیند در افراد به بهترین گونه، شکل گیرد و نیز جذبه و اشتیاق درونی به مطالعه و خواندن را در آنها ایجاد نماید باید هنگام مطالعه، شرایط گوناگونی رعایت شود به برخی از این شرایط اشاره می کنیم:
۱. نیت خالص:
شخصی که مطالعه می کند باید نیت خود را خالص نماید و از آلودگی هایی که به روح او زیان می رساند پاک سازد تا برای نگهداری و فراگرفتن علم و استمرار آن قابلیت پیدا کند. به قول بزرگان پاکیزگی دل برای فراگرفتن دانش مانند آماده بودن زمین است از برای کشت، بذر علم و دانش در زمین دلی که از آلودگی های درونی پاکیزه نشده رشد و بالیدگی ندارد و میوه شیرین و نیکو ندهد و برکت زیاد نکند زیرا مانند کشتی است که در زمین ناپاک روییده شده باشد. ابو محمد سهل بن عبدالله شوشتری (یکی از اکابر عرفا و متکلمین در علوم اخلاص و ریاضیات و از شاگردان ذوالنون بود و به محبت خالد و محمدبن سواد دانی خود رسیده و ۸۰ سال زیسته و عاقبت در سال دویست و هشتاد و سه در گذشت) گفت: دلی که از مکروهات خدا خالی نمی باشد حرام است که نور در او داخل شود و تابندگی نماید. [۸]
۲. هدف از مطالعه:
آمادگی برای مطالعه بیش از هر چیز مرتبط با هدف فرد است اگر بدانید هر کتابی که مطالعه می کنید می تواند در آینده تعیین هدف برای مطالعه و هر کار دیگری می تواند منبع مهمی برای انگیزش باشد برایشان سودمند واقع شود به راحتی از کنار مطالب عبور نخواهد کرد. قبل از اینکه شروع به مطالعه کنید باید هدف خود را از مطالعه کردن مشخص کنید. اینکه از مطالعه یک کتاب یا متن چه هدفی دارید و به دنبال رسیدن به پاسخ چه سؤالاتی هستید. داشتن هدف در مطالعه سبب می شود ذهن جهت پیدا کرده و به دنبال همان چیزی باشد که هدف شماست و در جستجوی آن هستید. این کار قطعة مطالعه را برای شما لذت بخش تر و البته مؤثرتر خواهد کرد. مشخص بودن هدف قبل از مطالعه همچنین سبب تمرکز حواس شده و جلوی حواس پرتی و هجوم افکار مزاحم را به هنگام مطالعه می گیرد. [۹]
هدف افراد از مطالعه یک کتاب مشترک هم حتی ممکن است متفاوت باشد. به عنوان مثال یک کتاب روانشناسی با موضوع مدیریت خشم وقتی توسط دو نفر، با دو دیدگاه مختلف مطالعه می شود نتایج متفاوتی را با خود به همراه خواهد داشت. فردی که کنترلی بر عصبانیت خود نداشته و به دنبال راه چاره برای این مشکل خود است در این کتاب به دنبال راهکارهایی عملی برای مدیریت خشم و غلبه بر آن است و بیشتر به دنبال مواردی است که به موقعیت های شخصی اش نزدیک تر باشد. حال اگر همین کتاب توسط یک مدرس دانشگاه برای تدریس در کلاس مورد مطالعه قرار بگیرد اندکی متفاوت خواهد بود. استاد دانشگاه به هنگام مطالعه کتاب به دنبال مواردی است که با وضعیت فرهنگی آن محیط و دانشجویان تطابق داشته باشد. [۱۰]
الف) خواندن به قصد لذت بردن
هنگام مطالعه آنچه در محدوده هنر می گنجد، خواندن به قصد لذت، غلبه دارد. هنر را بیان زیبا و تعالی اندیشه، عواطف و احساسات تعریف کرده اند. در خواندن شعر، داستان، نمایش نامه، طنز، فیلم نامه و چنین مواردی لذت حضور فعالی دارد. چون زندگی بدون لذت، لطفی ندارد و بی روح است. [۱۱]
ب) خواندن به قصد یادگیری
انسان برای تداوم موفقیت آمیز زندگی روزانه اش به مجموعه ای از مهارت ها نیاز دارد. هر چه جامعه ای پیچیده تر شود، بر مجموعه مهارت های لازم برای گذراندن زندگی روزانه نیز افزوده خواهد شد. در گذشته ای نه چندان دور، مهارت های خواندن، نوشتن و حساب کردن، مهارت های اولیه به شمار آمده است؛ اما امروزه بسیاری از مهارت های دیگر ضروری است. از این رو برای افزایش مهارت ها و نهایت زندگی راحت تر، به مطالعه مستمر و افزایش دانسته های خود نیاز دارند.
ج) خواندن به قصد تصمیم گیری بهتر
امروزه برای هر گونه فعالیت و اقدامی، گزینش های متفاوتی وجود دارد و انسان امروزی ناچار است از میان گزینه های متفاوت، فعالیت های مناسب، مطلوب و کم خطری را برگزیند. خواندن به قصد تصمیم گیری بهتر هدف همه فعالیت های آموزشی کشورهایی است که نیروی انسانی را مهم ترین سرمایه می داند.
د) خواندن به قصد آگاهی و شناخت
شناخت خود و دنیا با کشتی پرتوان، انسان را به سوی مطالعه می کشاند. آدمی می خواهد جهان هستی و رمز و راز آن را با سیر مطالعاتی منظم و هدایت شده کشف کند.
یکی از استوارترین انگیزه های مطالعه و کتابخوانی همین است که سرانجام، به رشد و تعالی افراد می انجامد. با این حال، قرار دادن افراد اهل مطالعه در گروهی یگانه و یکسان در همه ی عمر، آسان نیست. فردی که روزی انگیزه او در خواندن، لذت بردن است. ممکن است روزی دیگر نیاز به شناخت و آگاهی، وی را به مطالعه و خواندن وا دارد. [۱۲]
بدین ترتیب مطالعه باید جست و جویی برای هدفی مشخص و کوششی برای افزایش آگاهی و هدف نهایی از آن، کمال جویی و تعالی انسانی باشد. از این رو مطالعه ثمربخش به دو عامل بستگی دارد: یکی علاقه به مطلب خواندنی و دیگری کاربرد ماهرانه فنون مطالعه علاقه به مطلبی خواندنی سبب می شود فرد بیشتر مطالعه کند، کاربرد فنون و مهارت های خواندن، مطالعه را آسان تر، سریع تر و لذت بخش تر می کند. در نتیجه علاقه خواننده به مطالعه افزایش می یابد و سبب می شود در زمان کمتری، مطالب بیشتری بخواند. در نتیجه حس خوبی به دست می آورد. [۱۳]
از این رو اهداف کلی مطالعه را این چنین می توان برشمرد:
۱) آموختن، افزودن دانستنی ها و دست یابی به حقایق و معارف.
۲) نقد اندیشه های دیگران.
۳) تقویت افکار و تجدید نظر تعالی بخش در اندیشه های خود.
۴) عمل به یافته ها و معلومات سودمند و رشد آور.
۵) انتقال حقایق و معارف به حقیقت گرایان و معرفت جویان.
۶) خرسندی خدا و خدمت به خلق خدا.
البته مطالعه مقاصدی جزئی مانند آزمون، سرگرمی، رفع نیازهای شغلی و برطرف کردن خستگی و شرکت در همایش نیز دارد. از طرفی، گاه انگیزه های انحرافی و مذموم ممکن است زمینه ساز مطالعه و دانش اندوزی باش. فخرفروشی، جلب توجه دیگران و مقاصد مادی گرایانه از جمله اهدف مطالعه است که در آموزه های اسلامی از آن نهی شده در حدیثی از امام علی (علیه السلام) آمده است:
از علم هر آنچه برایتان پیش می آید، فراگیرید و زنهار که آن را برای چهار کار بیاموزید. برای فخر فروشی بر علماء، ستیزه کردن با جاهلان با خودنمایی در مجالس یا جلب توجه مردم به خود و ریاست کردن بر آنها. [۱۴]
۳- آمادگی روحی و معنوی
فرد باید از لحاظ جسمی، عاطفی، عقلی و ... رشد کافی کرده باشد تا بتواند به خوبی یاد بگیرد و یادگیری زمانی برایش مفید خواهد بود که هر نظر آمادگی لازم را داشته باشد، او حتی اگر بعضی از جنبه های آمادگی را کسب نکرده باشد، یادگیری برایش خسته آور و کسل کننده خواهد شد و چندان پیشرفتی نخواهد داشت. آمادگی در زمینه های مختلف متفاوت است ممکن است فرد از لحاظ عقلی آماده باشد ولی از نظر عاطفی فاقد احساس مطبوع باشد.
از جمله این آمادگی ها آمادگی روحی و معنوی است.
نشاط روحی و معنوی از شرایط مهم مطالعه است. مطالعه هنگام کسل بودن و خستگی سبب دلزدگی می شود. بی تردید داشتن روحیه مناسب، علاوه بر تأثیر فهم و درک درست مطلب سبب علاقه مندی به کتاب و کتابخوانی و ایجاد عادت به مطالعه در افراد می شود.
بنابراین بهتر است پیش از آغاز مطالعه، خود را از نظر جسمی و روحی آماده کنیم و با روحیه ای مناسب به مطالعه بپردازیم، بنابراین نقش اساسی کتاب و کتابخوانی و تأثیراتش و الفت جامعه با کتاب و نیز لوازم مربوط به آن در پیشرفت و توسعه جامعه را نباید نادیده گرفت و باید شرایط لازم برای مطالعه از جمله آمادگی روحی را مورد توجه قرار داد تا با روحیه ای مناسب سراغ مطالعه رفت.
۴- سن شروع مطالعه
در تحصیل دانش باید غنیمت شمارد که در هنگام آسودگی و خوشحالی و خردسالی و نیرومندی و خاطرجمع و سلامت حواس و کمی مشاغل و موانع مشغول باشد به ویژه پیش از ارتفاع جاه و معروفی بفضل و دانش زیرا معنی بزرگترین مانع پاییدن کمالات بلکه سبب تام در نقصان و اختلال حواس است. در خبر آمده است: مثل کسی که در خردسالی به تعلم و دانش می پردازد چون نقش بر سنگ است و آنکه در بزرگی بفکر آموختن دانش می افتد چون نقش بر آب. [۱۵]
از ابن عباس منقول است که گفت: دانشمندی از دانش بهره نبرد جز اینکه در خردسالی به کسب دانش پرداخت و خدای متعال هم بدین موضوع در سوره مریم «و آتیناه الحکم صبیا» [۱۶] اشاره فرمود. اما مسلم است که این موضوع بنابر اقلیت بیان شده و الا شخصی که در بزرگی قدم در صراط دانش می نهد شایسته نیست او را از طلب علم منع نمود زیرا فضل خدا واسع و بخشش او گشاده است و هر گاه محل قابلیت داشته باشد نعمت علم بر او تمام می شود.
منابع
۱. قرآن.
۲. نهج البلاغه.
۳. انصاریان، حسین، ارزش کتاب و کتابخوانی، انتشارات دارالعرفان، قم، سال ۱۳۸۸.
۴. انصاری، عادات کتابخوانی کی و کجا شکل می گیرد، صنعت چاپ، آبان ۷۶.
۵. اصغرنژاد، حسین، بررسی وضعیت کتاب و کتابخانه در ایران، پیام کتابخانه، سال یازدهم، بهار ۱۳۸۰.
۶. القمی، ابن بابویه، امالی، بیروت: مؤسسة الأعلمی، ۱۴۰۰.
۷. امینی، ابراهیم، اسلام و تعلیم و تربیت، تهران، ۱۳۷۲.
۸. آبرامی، هوشنگ، کتاب و پدیده کم رشدی، تهران: انجمن کتابداران ایران، ۱۳۷۹.
۹. بلاذری، فتوح البلدان، قاهره، ۱۹۵۷، ج ۳
۱۰. برومند، مهدی، شیوه های تعلیم و تعلم در قرآن، ۱۳۷۹، تهران: کتاب مبین.
[۸] محمدباقر، ساعدی خراسانی، آداب تعلیم و تعلم در اسلام، همان، ص ۱۴۵.
[۹] رضا، حیدری قاسم آبادی، چراغ مطالعه، تهران، ۱۳۹۶، ص ۲۵.
[۱۰] همان، ص ۲۷.
[۱۱] محمدحسین، دیانی، "نظرات بنیانی درباره کتاب خوانی" کتابداری و اطلاع رسانی، سال اول، تابستان، ۱۳۷۷، ش ۲، ص ۱۳۱.
[۱۲] هوشنگ ابرامی، کتاب و پدیده کم رشدی، تهران مرکز اسناد فرهنگی آسیا ۱۳۵۹ ص ۹.
[۱۳] روش های مطالعه ترجمه علی اکبر، سیف، نوشته کی پی بالدریج، تهران، ص ۱۷.
[۱۴] محمد بن محمد مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ۱، ص ۲۳۰.
[۱۵] محمدباقر، ساعدی خراسانی، آداب تعلیم و تعلم در اسلام، همان، ص ۱۴۷.
[۱۶] سوره مریم: آیه ۱۱.
نظر شما