اگر همسایه خوبی نیستیم، این مطلب را بخوانیم!

خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ابنا ـ در دنیای امروز که روابط انسانی به واسطه زندگی مدرن و آپارتمان‌نشینی سردتر شده، بازگشت به آموزه‌های ناب اسلامی می‌تواند راهگشای بسیاری از مشکلات باشد. اسلام به عنوان دینی کامل و جامع، همواره به روابط اجتماعی اهمیت ویژه‌ای داده و حقوق همسایگان را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اصول اخلاقی و اجتماعی معرفی کرده است. در این مقاله، با بهره‌گیری از منابع معتبر شیعه، به بررسی جایگاه همسایه در اسلام، مسئولیت‌های اخلاقی و اجتماعی مسلمانان نسبت به همسایگان و همچنین داستان‌هایی واقعی از زندگی بزرگان دین می‌پردازیم تا تصویری روشن از این موضوع ارائه دهیم.

جایگاه همسایه در قرآن و حدیث

اسلام، همسایه‌داری را یکی از اصول مهم زندگی اجتماعی می‌داند و قرآن کریم نیز به این مسئله اشاره کرده است. خداوند متعال در سوره نساء می‌فرماید: «وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَبِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَبِذِی الْقُرْبی‏ وَالْیَتامی‏ وَالْمَساکینِ وَالْجارِ ذِی الْقُرْبی‏ وَالْجارِ الْجُنُبِ...» (نساء: 36). این آیه شریفه به صراحت بر نیکی به همسایگان تأکید دارد و نشان می‌دهد که همسایه‌داری در کنار عبادت خداوند و احترام به والدین قرار گرفته است.

پیامبر اکرم(ص) نیز در احادیث خود بارها بر اهمیت این موضوع تأکید کرده‌اند. ایشان فرمودند: «جبرئیل آن‌قدر درباره همسایه به من سفارش کرد که گمان کردم همسایه از همسایه ارث خواهد برد.» (1) این حدیث نشان می‌دهد که اسلام تا چه اندازه برای حقوق همسایگان ارزش قائل است.

حقوق همسایه از نگاه اهل‌بیت(ع)

ائمه اطهار(ع) نیز در سیره عملی و گفتار خود، حقوق همسایگان را به مسلمانان یادآوری کرده‌اند. امام علی(ع) در وصیت خود به امام حسن(ع) فرمودند: «اللَّهَ اللَّهَ فِی جِیرَانِکُمْ، فَإِنَّهُمْ وَصِیَّةُ نَبِیِّکُمْ...» (2). این وصیت امام(ع) نشان‌دهنده اهمیت ویژه‌ای است که ایشان برای رعایت حقوق همسایگان قائل بودند.

یکی از داستان‌های مشهور در این زمینه مربوط به امام حسن مجتبی(ع) است. نقل شده که ایشان شبی تا سحر برای همسایه‌ای که بیمار بود دعا کردند، اما هیچ دعایی برای خود نکردند. وقتی فردی از ایشان پرسید چرا برای خود دعا نکردید، فرمودند: «الجارُ ثُمَّ الدّار»؛ یعنی اول همسایه، سپس خانه. (3)

مسئولیت‌های اخلاقی مسلمانان نسبت به همسایگان

اسلام تأکید دارد که مسلمانان باید نسبت به همسایگان خود احساس مسئولیت کنند و در سختی‌ها یار و یاور آن‌ها باشند. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «هر کس شب را سیر بخوابد در حالی که همسایه‌اش گرسنه باشد، ایمانش کامل نیست.» (4) این حدیث نه‌تنها یک توصیه اخلاقی، بلکه هشداری جدی است که مسلمانان نباید نسبت به شرایط زندگی اطرافیان خود بی‌تفاوت باشند.

در روایتی دیگر آمده است که امام صادق(ع) فرمودند: «اگر کسی همسایه‌ای را اذیت کند، بوی بهشت بر او حرام می‌شود.» (5). این روایت نشان می‌دهد که رعایت حقوق همسایگان نه تنها یک وظیفه اخلاقی است، بلکه تأثیری مستقیم بر سرنوشت اخروی انسان دارد.

داستانی از زندگی امام سجاد(ع)

یکی از زیباترین نمونه‌های عملی رعایت حقوق همسایگان در سیره امام سجاد(ع) دیده می‌شود. نقل شده است که ایشان شب‌ها کیسه‌ای از غذا و پول را بر دوش می‌گذاشتند و بدون اینکه کسی متوجه شود، به خانه‌های فقرا و نیازمندان، خصوصاً همسایگان خود، می‌بردند. پس از شهادت ایشان، مردم متوجه شدند که آن فرد ناشناس که شبانه به آن‌ها کمک می‌کرد، امام سجاد(ع) بودند. (6)

این داستان نه تنها نشان‌دهنده بزرگواری امام(ع) است، بلکه الگویی عملی برای مسلمانان ارائه می‌دهد تا بدانند رعایت حقوق همسایگان تنها محدود به سخن نیست، بلکه باید در عمل نیز تجلی یابد.

چالش‌های امروز در رعایت حقوق همسایگان

در دنیای مدرن، با گسترش آپارتمان‌نشینی و کاهش ارتباطات انسانی، رعایت حقوق همسایگان بیش از پیش کمرنگ شده است. بسیاری از مشکلات اجتماعی امروز ناشی از همین فاصله‌هاست. اسلام با تأکید بر اهمیت روابط انسانی و توجه به حال دیگران، راهکاری برای حل این مشکلات ارائه داده است.

به عنوان مثال، اگر هر خانواده‌ای در یک مجتمع مسکونی بخشی از وقت خود را صرف شناختن و کمک به همسایگان کند، بسیاری از مشکلات روحی و روانی افراد کاهش خواهد یافت.

حقوق همسایه در اسلام نه تنها یک وظیفه اخلاقی، بلکه یکی از اصول بنیادین زندگی اجتماعی است که می‌تواند جامعه‌ای سالم‌تر و انسانی‌تر بسازد. آموزه‌های قرآن و اهل‌بیت(ع) نشان می‌دهد که رعایت حقوق همسایگان تأثیری مستقیم بر ایمان و سعادت انسان دارد. امروز نیز با بازگشت به این تعالیم ارزشمند می‌توانیم روابط انسانی را تقویت کرده و جامعه‌ای بهتر بسازیم.

پاورقی

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 2، ص 667.

نهج البلاغه، نامه 47.

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 10، ص 55.

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج 15، ص 167.

همان منبع، ج 8، ص 510.

ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، ص 278.