دکتر احمد مهدی زاده مدیر علمی پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت و گو با خبرنگار ابنا با اشاره به رویکرد این پژوهشگاه در زمینه تدوین دانشنامه اظهار کرد: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با نگارش دانشنامه امام علی(ع) در سال ۱۳۷۹ شمسی وارد عرصه دانشنامه‌نگاری شد. این پژوهشگاه در ادامه با تشکیل دفتر دانشنامه ها برای تهیه سه دانشنامه فاطمی، قرآن شناسی و نبوی هدف گذاری کرد. درسال ۱۳۸۷ شمسی با تأسیس پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی در ساختاری جدید در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، همزمان تهیه دو دانشنامه فاطمی و قرآنشناسی در دستور کار این دانشنامه قرار گرفت و با لطف و امداد الهی، دانشنامه فاطمی در سال ۱۳۹۳ شمسی انتشار یافت.
وی ادامه داد: دانشنامه قرآن شناسی با بیش از هزار مدخل در حوزه‌های تخصصی گوناگون، دربردارنده دو محور عمده علوم قرآن و معارف قرآن است. مطالب دانشنامه قرآن و تاریخ از جمله مباحث معارف قرآن است که بخش اول آن با محوریت تاریخ اسلام در دو جلد، تنظیم شده است. قرآن برای ارشاد و هدایت بشر نازل شده و در راستای این هدف از گزاره‌های مختلفی بهره گرفته است که بیان رخدادهای تاریخی، یکی از آنها می باشد. از این رو تاریخ در قرآن، بخش قابل توجهی از آیات را شامل می‌شود. افزون بر آنکه قرآن کریم مشحون از سوره‌ها و آیات مربوط به ادیان پیش از اسلام است، وقایع عصر پیامبر اکرم(ص) را نیز دربر گرفته که اکنون در زمره مباحث تاریخی قرار گرفته است. از این‌رو دانشنامه قرآن و تاریخ به دو موضوع تاریخ اسلام و تاریخ ادیان پیش از اسلام اختصاص یافته است.
مدیر علمی پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: دانشنامه قرآن و تاریخ در دو بخش تنظیم شده است. بخش اول تاریخ اسلام می باشد که در دو مجلد ارائه گردیده است. جلد نخست در آغاز به مباحث عام تاریخ چون «فلسفة تاریخ»، «تمدن در قرآن» و «قرآن و تاریخ» پرداخته و در ادامه مقالات مربوط به خاندان و قبیله پیامبر اکرم(ص) و وقایع دوران سیزده ساله مکه از بعثت تا هجرت ایشان را گرد آورده است. جلد دوم، مشتمل بر مقالات مربوط به دوران ده ساله حضور پیامبر(ص) در شهر مدینه از هجرت تا وفات آن حضرت است. بخش دوم دانشنامه قرآن و تاریخ نیز مربوط به تاریخ ادیان است.
مهدی زاده با اشاره به دانشنامه قرآن و تاریخ اظهار کرد: این دانشنامه در بخش تاریخ ادیان ابتدا به مباحثی درباره شریعت، طبقه‌بندی ادیان، نسخ، اقتباس، نیایش و اساطیر پرداخته و در پی آن، مداخل دیگری را بر محور چند دوره تاریخی در خود جای داده است. دوره نخست، دوره شروع دین‌ورزی، توحید و رویارویی با شرک است که از حضرت آدم(ع) شروع شده و تا پیش از حضرت ابراهیم(ع) به پایان می‌رسد. دوره دوم، دوره دین حنیف است که از حضرت ابراهیم(ع) تا قبل از حضرت موسی(ع) را دربر می‌گیرد. دوره سوم، دوره حضرت موسی(ع) تا پیش از عهد حضرت عیسی(ع) است. دوره چهارم به حضرت عیسی(ع) و آیین مسیحیت اختصاص دارد. دوره پنجم، دوره کمال دین است که در آن موضوعاتی چون کمال اسلام در حوزة عقاید، اخلاق و شریعت و برتری آن بر سایر ادیان بررسی می‌شود. در بخش پایانی نیز موضوعاتی گزارش می‌شوند که از نظر تاریخی به‌صورت دقیق نمی‌توان آنها را در یکی از ادوار پیشین جای داد، مانند ادیان شرقی، مجوس و صابئان.
وی ادامه داد: دانشنامه قرآن و تاریخ دستاورد تلاش گروهیِ همکاران مجموعه پژوهشکده دانشنامه‌نگاری دینی است. بخش تاریخ اسلام در قالب ۴۳ مقاله در دو مجلد و در ۹۶۱ صفحه دو ستونه با همکاری ۹۰ نفر از دست‌اندرکاران این اثر، فراوری و تالیف شده است. برای تولید این اثر مجموعا ۱۵۷ جلسه شورای علمی گروه و ۹۶ جلسه شورای علمی دانشنامه جهت ارزیابی دقیق مقالات برگزار شده و هر مقاله از سوی سه متخصص رشته تاریخ و دانشنامه نگاری مورد ارزیابی قرار گرفته است. ویژگی‌های بارز این نوشتار عبارت از ارائه نخستین دانشنامه قرآن و تاریخ، مرجعیت علمی، فراگیر بودن، مقارَن‌بودن، دفاع عالمانه از دیدگاه مذهب اهل‌بیت پیامبر(ص) و پاسخگویی به شبهه‌ها است.
مدیر علمی پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطرنشان کرد: در طول سالیان گذشته، دانشوران و فرهیختگان کتاب‌های ارزشمندی در زمینه قرآن و تاریخ، نوشته و منتشر کرده‌اند، همچنان‌که در ضمن دانشنامه‌های قرآنی، به فراخور مدخل‌هایی به این موضوع اختصاص یافته است، ولی تاکنون دانشنامه‌ای جامع دراین‌باره نوشته نشده و دانشنامه قرآن و تاریخ، نخستین دانشنامه قرآن و تاریخ به‌شمار می‌رود. تلاش شده است برایند مجموعه پیش‌رو با مهم‌ترین و تحلیلی‌ترین اطلاعات همراه باشد و کم‌وبیش خواننده را از مراجعه به منابع دیگر جز برای آگاهی از جزئیات و تفصیل بیشتر بی‌نیاز کند و با ارجاع به منابع پرشمار و اصیل، مرجعی برای اهل تحقیق باشد. در دانشنامه قرآن و تاریخ، تلاش شده به همه موضوع‌های دارای پیوند با قرآن و تاریخ پرداخته و در درون هر مقاله نیز جامعیت آن بر پایه قلمرو موضوعی آن مدخل رعایت شود. مقاله‌های این دانشنامه بر پایه مراجعه به منابع معتبر شیعه و اهل‌سنت نوشته شده و ذیل مسائل گوناگونی که در هر مقاله آمده، دیدگاه‌های دو مذهب ذکر شده‌اند. دفاع عالمانه از دیدگاه مذهب اهل‌بیت پیامبر(ص) در این دانشنامه، با زبان و روش علمی و نیز استناد به منابع معتبر شیعه و اهل‌سنت، به دفاع از دیدگاه‌های مذهب اهل‌بیت(ص) پرداخته شده و از اظهارنظرهای غیرمستند و دخالت‌دادن احساسات، خودداری گردیده است. این دانشنامه بر آن است که به‌صورت صریح یا ضمنی، پاسخگوی شبهه‌ها و گزارش‌های نادرستی باشد که خاورشناسان به‌ویژه نویسندگان دائرة المعارف قرآن لایدن مطرح کرده‌اند.
..............................
پایان پیام/ ۲۶۸
نظر شما