خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ابنا ـ حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر مشکاتی، پژوهشگر دینی طی یادداشتی که به‌مناسبت شهادت امام کاظم(ع) در اختیار ابنا قرار داده است، نوشت: امام کاظم(ع)، در عصری پرآشوب و تحت فشار شدید سیاسی و اجتماعی حکومت ستم پیشه عباسیان زندگی می‌کردند. ایشان با وجود محدودیت‌های فراوان، به عنوان یک رهبر دینی و اجتماعی ظاهر شده، و الگوی بی‌نظیری از مقاومت فرهنگی و استکبارستیزی از خود به یادگار گذاشتند.
عصر امام کاظم(ع) عصر تقابل شدید قدرت‌های سیاسی و فرهنگی بود. خلفای عباسی با ابزارهای مختلف، از جمله سرکوب، شکنجه و تحریف معارف اسلامی، تلاش می‌کردند تا اسلام ناب محمدی را از بین ببرند. امام کاظم(ع) در طول عمر خود، بارها زندانی و تبعید شدند و تحت نظر شدید قرار داشتند. با این حال، ایشان با استفاده از فرصت‌های اندک، به تربیت شاگردان و نشر معارف اسلامی پرداختند. امام کاظم(ع) به جای رویارویی مستقیم با قدرت حاکم، از روش‌های نرم و فرهنگی برای مقابله با ظلم و فساد استفاده کردند. ایشان با تأکید بر اخلاق، تربیت، و تعلیم و تربیت، به تقویت بنیان‌های فرهنگی جامعه پرداختند. در این نوشتار، به بررسی تطبیق مکتب امام کاظم(ع) با تعریف مقاومت فرهنگی فعال می‌پردازیم.
مقاومت فرهنگی فعال، فرایندی است که در آن گروه‌ها یا جوامعی که هویت، ارزش‌ها یا شیوه زندگی آن‌ها مورد تهدید قرار گرفته است، به صورت آگاهانه و سازمان‌یافته برای حفظ و ترویج فرهنگ خود تلاش می‌کنند.
این مقاومت، صرفاً دفاعی نبوده و شامل ابتکار عمل، خلاقیت و تولید فرهنگ جدید نیز می‌شود. امام کاظم(ع) به خوبی از تهدیدات فرهنگی و سیاسی زمان خود آگاه بودند. ایشان می‌دانستند که حکومت عباسی با ابزارهای مختلف از جمله تحریف معارف اسلامی و سرکوب مخالفان، به دنبال تضعیف بنیان‌های اسلامی هستند. ایشان با تفسیر دقیق قرآن و احادیث، به تبیین هویت اسلامی و ارزش‌های آن پرداختند.
ایشان با بیان معارف ناب اسلامی، به تقویت ایمان و باورهای مردم کمک کردند. حضرت موسی بن جعفر(ع) با تربیت شاگردان آگاه و متعهد، به تولید و ترویج فرهنگ اسلامی اصیل پرداختند. این شاگردان پس از ایشان، مأموریت استاد خود را ادامه داده و به نشر معارف اسلامی پرداختند. امام هفتم وارد مبارزه با استبداد فرهنگی عباسیان شده و با مقابله با تحریفات و بدعت‌های وارد شده به دین، به مبارزه با هژمونی فرهنگی حکومت عباسی پرداختند.
آن امام بزرگوار با ایجاد شبکه‌ای از یاران و پیروان، به سازماندهی مقاومت شبکه‌سازی فرهنگی در برابر ظلم و ستم پرداختند. امام کاظم(ع) در استفاده از روش‌های مختلف برای ترویج معارف اسلامی، بسیار خلاق بودند. ایشان با توجه به شرایط زمانه، روش‌های جدیدی برای آموزش و تبلیغ دین ابداع کردند.
ویژگی‌های بارز مقاومت فرهنگی امام کاظم(ع)
صبر و استقامت، اخلاق‌مداری، عقلانیت، و توجه به جوانان از ویژگی‌های مقاومت فرهنگی امام کاظم(ع) است. ایشان با وجود همه فشارها و محدودیت‌ها، با صبر و استقامت به مبارزه با ظلم ادامه دادند. همواره بر رعایت اخلاق اسلامی تأکید می‌کردند و با رفتار نیکو و بردباری و فروبردن خشم خود، الگویی برای دیگران بودند.
امام کاظم با استفاده از عقل و منطق و دانش سرشار الهی، جهاد تبیین می‌کردند و به پاسخگویی به شبهات و سؤالات مردم می‌پرداختند و به تربیت جوانان و نوجوانان بسیار اهمیت می‌دادند و آن‌ها را برای آینده آماده می‌کردند.
از این روی مکتب امام کاظم(ع)، نمونه‌ای بارز از مقاومت فرهنگی فعال است. ایشان با استفاده از روش‌های مختلف، به حفظ و ترویج فرهنگ اسلامی پرداختند و الگویی برای همه مبارزان راه حق شدند.
همانگونه که بیان شد، مقاومت فرهنگی فعال، یک فرایند پویا و مستمر است که نیازمند تلاش و همت همه افراد جامعه است. در شرایط کنونی نیز، با توجه به تهدیدات فرهنگی و هویتی، نیازمند الگوگیری از سیره امام کاظم(ع) هستیم. برای پیاده‌سازی این الگو، باید به شرایط زمانه توجه کرده و از روش‌های نوین و خلاقانه استفاده کنیم.
ابعاد مقاومت فرهنگی امام کاظم(ع)
امام کاظم(ع) با تفسیر دقیق قرآن و تبیین احادیث، به مقابله با تحریفات و بدعت‌های وارد شده به دین پرداختند. ایشان با بیان معارف ناب اسلامی، موجب حفظ اصالت دین شده و به تقویت ایمان و باورهای مردم کمک کردند.
امام کاظم(ع) با تربیت شاگردان آگاه و متعهد، به گسترش معارف اسلامی و تقویت بنیان‌های فرهنگی جامعه کمک کردند. این شاگردان پس از ایشان، مأموریت استاد خود را ادامه داده و به نشر معارف اسلامی پرداختند.
ایشان با بیان حقایق و افشای زشتی‌های حکومت عباسی، به مبارزه با ظلم و فساد پرداختند. ایشان با بیان احکام اسلامی، به مردم یادآور شدند که اطاعت از حاکم ظالم جایز نیست. امام کاظم(ع) با تأکید بر اخلاق اسلامی، به اصلاح جامعه پرداختند. ایشان با رفتار نیکو و پرهیزگاری خود، الگویی برای دیگران شدند.
استکبارستیزی در مکتب امام کاظم(ع)
امام کاظم(ع) با مبارزه با ظلم و فساد، در واقع به مقابله با استکبار زمان خود برخاستند. ایشان با تأکید بر استقلال فکری و سیاسی، به مردم یادآور شدند که نباید به قدرت‌های ظالم و مستکبر تکیه کنند.
مکتب امام کاظم(ع) تأثیر شگرفی بر تاریخ اسلام و شیعه داشته است. ایشان با مقاومت فرهنگی و استکبارستیزی خود، الگویی برای نسل‌های آینده شدند. امروزه نیز، بسیاری از اندیشمندان و فعالان سیاسی، از سیره امام کاظم(ع) الهام می‌گیرند.
لذا امام کاظم(ع) با وجود همه محدودیت‌ها، به عنوان یک رهبر دینی و اجتماعی، نقش بسیار مهمی در حفظ و گسترش اسلام ناب محمدی ایفا کردند. و با مقاومت فرهنگی و استکبارستیزی خود، الگویی بی‌نظیر برای همه آزادی‌خواهان و عدالت‌طلبان جهان هستند.
پیاده‌سازی مکتب امام کاظم(ع) در شرایط کنونی و الگوگیری از مکتب مقاومتی امام کاظم(ع)، نیازمند توجه به شرایط زمانه و بهره‌گیری از ابزارها و روش‌های نوین است. با این حال، اصول و ارزش‌های بنیادین این مکتب همچنان راهنمای ما هستند. در زیر به برخی از راهکارهای عملی برای پیاده‌سازی این مکتب اشاره می‌شود:
۱- ترویج فرهنگ مطالعه و پژوهش
ترویج مطالعه کتاب‌ها و آثار مرتبط با سیره و مکتب امام کاظم(ع) که این کار باعث آشنایی بیشتر مردم با ابعاد مختلف شخصیت و اندیشه‌های ایشان می‌شود. تشویق به پژوهش در زمینه‌های مختلف مرتبط با مکتب امام کاظم(ع) تا راهکارهای عملی برای پیاده‌سازی آن کمک کند.
۲-تقویت بنیان‌های اخلاقی و معنوی جامعه
در همه سطوح جامعه از خانواده و مدرسه گرفته تا محیط کار و اجتماع تاکید و اهتمام جدی به اخلاق اسلامی و انسانی شود. ترویج ارزش‌هایی مانند صداقت، امانت‌داری، عدالت، و مهربانی به عنوان ارزش‌ها و پایه‌های اصلی هر جامعه سالم و پیشرفته‌ای هستند. توجه به تقویت معنویت و ارتباط با خداوند که این امر باعث افزایش مقاومت در برابر مشکلات و چالش‌های زندگی می‌شود.
۳- مقابله با استکبار
آگاهی‌بخشی به مردم در مورد حقوق خود و وظایف مسئولین که این امر باعث می‌شود مردم در برابر ظلم و بی‌عدالتی ایستادگی کنند. حمایت از نهادهای فرهنگی و اجتماعی و حقوق بشری می‌تواند در مبارزه با فساد و دفاع از حقوق مردم نقش مهمی ایفا کند. با مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی از جمله با مشارکت در انتخابات و راهپیمایی های استکبارستیزانه، فعالیت در سازمان‌های مردم‌نهاد، و سایر فعالیت‌های اجتماعی می‌توان به تغییر وضعیت موجود کمک کرد.
۴-تقویت وحدت و همدلی
تلاش برای رفع اختلافات و ایجاد وحدت بین مسلمانان که وحدت و همدلی، مهم‌ترین عامل برای مقابله با دشمنان اسلام است. احترام به ادیان دیگر که این امر به تقویت همزیستی مسالمت‌آمیز و کاهش تنش‌های اجتماعی کمک می‌کند.
۵- استفاده از ابزارهای نوین ارتباطی
ایجاد وب‌سایت‌ها، کانال‌های مجازی، و صفحات اجتماعی برای ترویج معارف اسلامی، چراکه این ابزارها می‌توانند به سرعت و گستردگی، پیام‌های اسلامی را به مخاطبان منتقل کنند. تولید محتواهای جذاب و متناسب با نیازهای مخاطبان بسیار موثر است. این محتواها می‌تواند شامل فیلم، پویانمایی، پادکست، و سایر فرمت‌های جذاب باشد.
۶- تربیت و مشارکت نسل جوان
نسل جوان آینده‌سازان جامعه هستند و تربیت آن‌ها بر اساس ارزش‌های اسلامی بسیار مهم است. لذا توجه ویژه به پرورش نسل جوان مقاوم باید صورت بگیرد. ایجاد مراکز فرهنگی و آموزشی برای نوجوانان و جوانان تا این مراکز بتوانند فضایی برای رشد و شکوفایی استعدادهای جوانان فراهم کنند.
۷- حمایت از مستضعفان و محرومان
کمک به نیازمندان و محرومان چراکه این کار باعث تقویت روحیه همدلی و نوع‌دوستی در جامعه می‌شود. تلاش برای ایجاد عدالت اجتماعی چراکه عدالت اجتماعی، یکی از مهم‌ترین اصول اسلامی است و تحقق آن می‌تواند به کاهش بسیاری از مشکلات جامعه کمک کند.
۸- مقاومت در برابر نفوذ فرهنگی دشمن
با تقویت هویت اسلامی و ایرانی می‌توان در برابر نفوذ فرهنگی دشمن ایستادگی کرد. حمایت از تولیدات فرهنگی داخلی و حمایت از هنرمندان و تولیدکنندگان داخلی می‌تواند به کاهش نفوذ محصولات فرهنگی خارجی کمک کند.
۹- ارتباط با نخبگان و خبرگان
ایجاد گفت‌وگو و تعامل با نخبگان و خبرگان، چراکه این کار می‌تواند به غنی‌سازی اندیشه‌های اسلامی و ارائه راهکارهای نوین برای حل مشکلات جامعه کمک کند.
۱۰- صبر و استقامت
توجه به این نکته که تغییر جامعه یک فرایند طولانی و مستمر است و نباید انتظار داشت که با یک اقدام، تغییرات بزرگی ایجاد شود. و در نهایت، پیاده‌سازی مکتب امام کاظم(ع) نیازمند تلاش جمعی و همکاری همه نهاد ها و فعالان و کنشگران فرهنگی اجتماعی و آحاد جامعه اسلامی است.
نظر شما