به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) - ابنا - تاریخ منطقه شامات به ویژه در قرون چهارم و پنجم به گونه‌ای بود که براساس مطالعات تاریخی در طول سالهای ۴۷۰ تا ۵۶۹ یعنی حدود یکصد سال، ۱۲ حکومت با ۳۹ حاکمیت بر بخشی‌های مختلفی از سرزمین حکومت داشته‌اند. در میان این تشتت حاکمان، تشکیل حکومتی شیعی با حاکمی فقیه از ویژگی‌های دوران حکومت بنی عمار به شمار می‌رود.
در بخش‌های قبلی این نوشته، به نقطه‌های آغاز شروع تشیع در کشور سوریه، به عنوان بخشی از سرزمین بزرگ شامات و استقرار برخی از دولت‌های شیعی در دوران تنوخیان و آل حمدان در بخش‌هایی از این سرزمین پرداخته شد. در بخش سوم این نوشته به استقرار دولت قاضیان آل عمار به عنوان فقیهان شیعه که بر بخشی‌هایی از سرزمین شام حاکمیت داشتند پرداخته می‌شود.
با از بین رفتن دولت تنوخیان و آل حمدان توسط صلیبیان، به مدت یک قرن، مسیحیان بر این سرزمین حکومت داشتند، تا اینکه در سال ۴۶۲ هجری قمری، مقدمات تشکیل حکومت آل عمار با تصرف شهر طرابلس توسط امین‌الدوله، اولین امیر آل عمار آغاز شد.
طرابلس، که در تاریخ به عنوان «اطرابلس» یا «طرابلس شامات» شناخته می‌شود، هم اکنون بخشی از سرزمین لبنان است و نباید آن را با «طرابلس» که به عنوان «طرابلس غرب» در تاریخ شناخته می‌شود و هم اکنون مرکز کشور لیبی است، اشتباه گرفته شود. شهر امروزی طرابلس لبنان، بندری در شمال لبنان در ۶۵ کیلومتری شمال شرقی بیروت قرار گرفته است.
بسیاری از مورخین، آل عمار را از قبیله «طی ء» دانسته‌اند و تمامی منابع تاریخی، آنان را شیعه اثنی عشری معرفی کرده‌اند. حکومت آل عمار اگر چه بسیار کوتاه مدت و حدود چهل سال، از سال ۴۶۲ تا ۵۰۲ هجری طول کشید، اما تاثیرات فراوانی سیاسی و فرهنگی برجای نهاده اند. از نکات قابل توجه این است که این فعالیتهای علمی و فرهنگی، همزمان با نبردهای متعدد با گروه‌های مختلف و صلیبیان رومی بود.
در حکومت ۴۰ ساله بنی عمار، سه نفر توانستند حکومت کنند:
امین الدوله: موسس حکومت بنی عمار
اولین شخص از این حاکمان که باید او را موسس حکومت بنی عمار دانست، «امین الدوله ابوطالب عبدالله بن محمد بن عمار» است. او در ابتدا در خدمت «مستنصر» فاطمی بود، این شخص که نباید او را با مستنصر عباسی اشتباه گرفت، هشتمین خلیفه فاطمی و هجدهمین امام از امامان مذهب شیعه اسماعیلی است. امین الدوله از جانب او به عنوان والی طرابلس منصوب شد. اما وی پس از درک برتری سیاسی و نظامی سلجوقیان به آنان نزدیک شد و از فاطمیان اعلام استقلال کرد و در سال ۴۶۲ هجری قمری، حکومت مستقل آل عمار را در مناطق طرابلس و جبله تاسیس کرد.
امین الدوله اگرچه تنها ۲ سال حکومت داشت ولی از یک سو حکومت خود از گزند فاطمیان، که از آنان مستقل شده بود، حفظ کرد و از سویی دیگر با سیاستی که داشت، سلجوقیان را از تعرض به منطقه خود بازداشت. منابع تاریخی وی را از عاقل‌ترین مردان و در مذهب شیعه «فقیه» می‌دانستند. بدین ترتیب می‌توان گفت که حکومت او، اولین حکومت با حاکمیت یک فقیه در سرزمین شام بوده است. تاسیس مجموعه «درالعلم» از امتیازهای برجسته دوران حاکمیت وی بود که بیش از یکصد هزار کتاب وقفی در آن وجود داشت.
امین الدوله کتابهایی نگاشت، همچنین برخی از فقهاء نامدار شیعی مانند علامه کراجکی کتاب «البستان» را به نام وی تالیف کرد و به او هدیه داد. همچنین حسین بن احمد بن قطان بغدادی، فقیه امامی، پس از سفر خود به حلب در سال ۳۹۰ ق، به طرابلس رفت و در مدت اقامت خود در آنجا، کتاب الشامل را نگاشت.
جلال الدین، دومین حاکم بنی عمار
امین الدوله، دو سال بعد از تاسیس حکومت بنی عمار درگذشت و برادر زاده‌اش، جلال الدین حسن بن عمار، جانشین وی شد. وی که از از سال ۴۶۴ تا ۴۹۲ هجری قمری حکومت را بر عهده داشت، در طول ۲۸ سال حاکمیت خود، علاوه بر آنکه حاکمیت این حکومت را از شمال تا جبله، بخشی از استان لاذقیه امروزی در سوریه، و از جنوب تا جونیه، بخشی از کشور لبنان امروزی، گسترش داد، توانست با سیاست خود و با حفظ بی‌طرفی نسبت به فاطمیان و سلجوقیان، آثار را از منطقه تحت حاکمیت آل عمار دور نگهدارد.
جلال الدین را بزرگترین و مهمترین فرد خاندان آل عمار نامیده‌اند. در دوران او طرابلس، به نهایت شکوه و عظمت خود رسید و با تلاش‌های او، آبادی و عمران در این منطقه توسعه یافت. مسجد جامع طرابلس نیز به نام جلال الدین ساخته شد و ضلع شرقی مسجد حلب نیز به فرمان او، ساخته شد. او توانست تعداد کتابهای «دارالعلم» را به یک میلیون جلد کتاب توسعه دهد و جمع بزرگی از فقیهان، عالمان و بزرگان را در این منطقه مستقر سازد.
همزمان با حکومت بنی عمار، به همت شیخ طوسی، حوزه علمیه نجف تاسیس شد و شواهدی از ارتباط میان نجف به عنوان پایتخت علمی شیعیان اثنی عشری و طرابلس، به عنوان پایتخت حکومت بنی عمار دیده می‌شود.
به عنوان نمونه عبدالعزیز بن نحریر معروف به قاضی ابن براج از فقهای مشهور امامیه در سال ۴۳۸ قمری به‌عنوان نماینده شیخ طوسی رهسپار طرابلس شد و برای مدتی طولانی در این شهر از سوی بنی عمار عهده‌دار منصب قضا بود. عمران و آبادی همچنین توانمندسازی حکومت آل عمار در دروان حکومت جلال الدین به گونه‌ای توسعه یافت که اگرچه دائما توسط فاطمیان، سلجوقیان، صلیبیان و دیگر گروه‌های رقیب مورد تهدید بود، اما نه تنها توانست آنان را محدوده حکومت خود دور نگهدارد، بلکه ساختاری که توسط امین الدوله ایجاد و به همت جلال الدین توسعه یافته بود، توانست به مدت ده سال محاصره رومیان در جنگ‌های صلیببی را تاب بیاورد.
در بخش‌های دیگر این نوشتار، درباره «دارالعلم» به عنوان یکی از بزرگترین مراکز علمی آن دوران همچنین سرنوشت حکومت بنی عمار خواهیم گفت.
منابع :
۱- کتاب اساس تاریخ شیعیان در سوریه و لبنان/ جعفر المهاجر/ مترجم : دکتر اکرم روشنفکر
۲- مقاله : بررسی آماری رابطه بین تعدد واحدهای قدرت شامات و ثبات سیاسی در منطقه / تالیف : شکرالله خاکرند و مهدی محمدی منشر شده در فصلنامه علمی پژوهشنامۀ تاریخ اسلام، بهار ۱۳۹۵
۳- کتاب : الغدیر، تالیف : علامه امینی ، جلد اول.
۴- کتاب: الذریعه الی تصانیف الشیعه، جلد سوم.
۵- کتاب : فرهنگ و تاریخ سوریه. مولف : کریم شنی ، ناشر سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
۶- تاریخ شیعه در شام، نویسنده: عثمان، هاشم، مترجم: حسین‌زاده شانه‌چی، حسن
۷- تشیع در طرابلس و شام با تکیه بر دولت بنی‌عمار، مؤلف: علی‌ابراهیم طرابلس، مترجم: زهره ناعمی
سید علی اصغر حسینی / ابنا
.................
پایان پیام
