خبرگزاری اهل بیت(ع) - ابنا: امام علی(ع) در بخشی از خطبه ۱۶۳ «نهج البلاغه» درباره «قدرت» و «علم» نامحدود خداوند می فرماید: (خداوند، اشیاء را از موادّی که ازلی باشند یا ابدی نیافرید؛ بلکه آنچه را آفرید [همه بی سابقه بود و] برای هر یک حدّی قرار داد و به آنچه صورت بخشید، تصویر زیبایی داد)؛ «لَمْ یَخْلُقِ الْأَشْیَاءَ مِنْ أُصُولٍ أَزَلِیَّةٍ، وَ لَا مِنْ أَوَائِلَ أَبَدِیَّةٍ، بَلْ خَلَقَ مَا خَلَقَ فَأَقَامَ حَدَّهُ، وَ صَوَّرَ فَأَحْسَنَ صُورَتَهُ». این سخن، اشاره به ابداع در خلقت است؛ یعنی آفرینش اشیاء مسبوق به هیچ سابقه ای نبود. نه موادّی وجود داشت که خداوند، اشیاء را از آن موادِّ ازلی آفریده باشد و نه صورت ها و اشکالی وجود داشت که از آن اقتباس کرده باشد؛ بلکه هم موادّ، بی سابقه بود و هم صورت ها؛ بر خلاف آنچه بعضی از فلاسفه درباره ازلی بودن مادّه پنداشته اند؛ چرا که ازلی و ابدی تنها ذات پاک خداوند است و همان گونه که در برهان های توحید آمده دو وجود ازلی و ابدی در عالَم ممکن نیست و جالب اینکه این گونه سخنان را امام((ع)) در عصری می فرماید که این چنین سخنانی در آن محیط وجود نداشت و درباره معرفة الله کسی با این منطقِ دقیق و مُتقن سخن نمی گفت.
سپس به قدرت بی پایان خداوند از دیدگاه دیگری اشاره کرده، می فرماید: (هیچ چیز در برابر قدرتش یارای مقاومت ندارد و از اطاعت کسی یا چیزی نفعی عاید او نمی شود)؛ «لَیْسَ لِشَیْ‌ءٍ مِنْهُ امْتِنَاعٌ، وَ لَا لَهُ بِطَاعَةِ شَیْ‌ءٍ انْتِفَاعٌ»؛ بلکه همه چیز در برابر اراده تکوینی او تسلیم مطلق اند. هرگونه بخواهد ایجاد می کند و هر زمان بخواهد وجودش را بر می چیند؛ ولی با این حال چنان نیست که تسلیم بودنِ موجودات و اطاعت مطیعان و عبادتِ عابدان چیزی بر عظمت او بیفزاید؛ چرا که وجودش نامتناهی و سرچشمه همه خیرات و برکات است.
این در ناحیه قدرتش و اما در جهت علمِ بی پایانش می فرماید: (علم او به مردگانِ پیشین همچون علمش به زندگانِ باقی است و دانشش به آنچه در آسمان های بالاست همچون دانش او به آنچه در طبقات پایین زمین است، می باشد)؛ «عِلْمُهُ بِالْأَمْوَاتِ الْمَاضِینَ کَعِلْمِهِ بِالْأَحْیَاءِ الْبَاقِینَ، وَ عِلْمُهُ بِمَا فِی السَّمَاوَاتِ الْعُلَی کَعِلْمِهِ بِمَا فِی الْأَرَضِینَ السُّفْلَی». آنچه را امام((ع)) در این سخنانِ شیوا و پر معنا بیان فرموده، برگرفته از آیات «قرآن مجید» است. در یک جا می فرماید: «وَ ما یَعْزُبُ عَنْ رَبِّکَ مِنْ مِثْقالِ ذَرَّةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی السَّماءِ وَ لَا أَصْغَرَ مِنْ ذلِکَ وَ لَا أَکْبَرَ إِلَّا فِی کِتابٍ مُبِین‌ٍ» (۱)؛ (از پروردگارِ تو پنهان نمی ماند حتی به اندازه سنگینی ذره ای و نه کوچک تر و نه بزرگ تر از آن؛ نیست مگر اینکه [همه آنها] در کتاب آشکار [و لوحِ محفوظِ علمِ خداوند] ثبت است)، و در جای دیگر می فرماید: «وَ ما کانَ اللهُ لِیُعْجِزَهُ مِنْ شَیْ‌ءٍ فِی السَّماواتِ وَ لَا فِی الْأَرْضِ إِنَّهُ کانَ عَلیماً قَدیراً» (۲)؛ (نه چیزی در آسمانها و نه چیزی در زمین از حوزه قدرت او بیرون نخواهد رفت، او دانا و تواناست)، و در سوره «حجر» می فرماید: «وَ لَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمینَ مِنْکُمْ وَ لَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَأْخِرینَ» (۳)؛ (ما هم پیشینیانِ شما را می شناسیم و هم متأخران را).
کوتاه سخن اینکه معرفت پروردگار، بدون شناخت علم و قدرت نامتناهی و هستی ازلی و ابدی و بی پایانِ او حاصل نمی شود.
اما موضوع مهم در اینجا این است که چنین اعتقادی به علم و قدرت و ازلیّت و ابدیّتِ خداوند، تنها جنبه ذهنی و فکری ندارد؛ بلکه بازتاب وسیع و گسترده ای در اعمال ما به جای می گذارد؛ زیرا هنگامی که من یقین داشته باشم او همه جا با من است قبل از من بوده و بعد از من خواهد بود و برون و درون حتی جزئیات انگیزه ها و نیّاتِ ما برای او آشکار است، این عقیده مرا تربیت می کند و به مراقبتِ وسیع و گسترده از خویشتن وا می دارد و به نقّادی از خود و اعمال خویش دعوت می کند؛ از سوی دیگر هرگونه یأس و نومیدی را در برابر هجوم مشکلات از من دور می سازد و به آینده امیدوار می کند و به این ترتیب، اعتقاد به خدا با اوصافی که ذکر شد تنها سرمایه روز جزای ما نیست؛ بلکه دنیای ما را می سازد و پاکی و تقوی و آرامش و امنیّتِ ما را در این جهان نیز تأمین می کند و اگر می بینیم بی تقوایی ها از یک سو و افسردگی ها از سوی دیگر در جهان امروز گسترش یافته است یکی از دلایل عمده آن، فاصله گرفتن از اعتقادات صحیح مذهبی است. (۴)
پی نوشت:
(۱). سوره یونس، آیه ۶۱.
(۲). سوره فاطر، آیه ۴۴.
(۳). سوره حجر، آیه ۲۴.
(۴). گردآوری از: پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، مکارم شیرازی، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعی از فضلاء، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۸۶ شمسی، چاپ: اول، ج ۶، ص ۳۱۹.
نظر شما